Choroba oczu border collie (CEA)
Jak mówi słynne powiedzenie: “Pies jest przyjacielem człowieka”, wobec czego każdy właściciel czworonoga stara się należycie o niego dbać i zapewniać mu odpowiednią opiekę. Psy jednak, tak samo jak ludzie, zapadają na różnego typu choroby. Jedną z nich jest CEA, czyli anomalia oczu collie. Jest to wada wrodzona, wobec czego trudno jej uniknąć. Z uwagi na to, że psy tej rasy, a także innych ras collie podatne są na zachorowania, należy przed nabyciem psa zweryfikować wyniki jego badań, a w przypadku, gdy właściciel już posiada pupila obciążonego tą wadą, powinien wiedzieć jak zapewnić mu najlepszą opiekę i komfort życia. Czym zatem jest ta choroba i w jaki sposób można ją leczyć?
Co to jest CEA, czyli anomalia oczu?
Badania nad tą chorobą wciąż trwają, a sposoby jej leczenia nie zostały jeszcze opracowane. Być może, za sprawą szybkiego tempa rozwoju technologii i medycyny, w przyszłości będzie możliwość skutecznego leczenia CEA u czworonogów.
Choroba oczu border collie (CEA), czyli z angielskiego collie eye anomalie, to choroba genetyczna, która dotyka kilka ras psów i powoduje zmiany w gałkach ocznych. Schorzenie to dziedziczone jest autosomalnie recesywnie, czyli niezależnie od płci. Co ważne, występuje ona jedynie w momencie, gdy u zwierzęcia wystąpią dwa recesywne allele wadliwego genu. Natomiast w przypadku, gdy u psa wystąpi jeden allel dominujący i jeden recesywny, zwierzę będzie jedynie nosicielem choroby. Oznacza to, że schorzenie nie będzie się u niego ujawniać, jednak może on przekazać wadliwy gen potomstwu. Dlatego też, przed zakupem psa należącego do rasy z grupy ryzyka, warto zasięgnąć informacji, czy jego rodzice byli nosicielami wadliwego genu. Ważna jest także krzyżówka genetyczna rodziców, bowiem chore potomstwo może zostać spłodzone przez dwoje nosicieli lub nosiciela i chorego, a w przypadku, gdy oboje rodziców jest chorych, potomstwo na pewno także będzie chore. Natomiast w przypadku innych kombinacji, szczenię może być zdrowe lub może być nosicielem.
Schorzenie to powoduje wady rozwojowe naczyniówki. Jest to tylny fragment błony naczyniowej gałki ocznej, który rozciąga się od ciała rzęskowego do brodawki nerwu wzrokowego. Struktura ta jest cienka i bardzo unaczyniona. Posiada ona kilka warstw. Pierwsza z nich to blaszka nadnaczyniówkowa, która przylega do powierzchni twardówki. Kolejną warstwą jest blaszka naczyniowa, która posiada duże naczynia. Pod nią natomiast znajduje się warstwa cechująca się średnimi naczyniami. Z kolei ostatnia warstwa naczyniówki to blaszka naczyń włosowatych, przylegająca do siatkówki. Istotne jest, iż pomiędzy warstwą dużych naczyń, a warstwą naczyń włosowatych znajduje się błona odblaskowa, która u psów ma budowę komórkową i odpowiada za potęgowanie bodźców świetlnych wewnątrz gałki ocznej. Ciekawostką jest, iż ta błona odblaskowa charakterystyczna jest dla drapieżników polujących w nocy i występuje także u kotów.
Zadaniem naczyniówki jest zapewnienie ciągłości procesów życiowych w siatkówce za pomocą zaopatrywania jej w krew. Skutkiem niedorozwinięcia naczyniówki w okolicy tarczy nerwu wzrokowego może być jego uszkodzenie, a nawet uszkodzenie siatkówki lub rogówki.
CEA, czyli anomalia oczu powstaje, gdy pojawiają się zaburzenia w procesie różnicowania mezodermalnego. Najczęściej zaburzenia rozwoju naczyniówki zaobserwować można w obszarze skroniowym, czyli w niedalekiej odległości od brodawki nerwu wzrokowego.
Choroba ta występuje w różnych stopniach nasilenia. Nawet w jednym miocie mogą znajdować się psy z bardzo rozwiniętą dolegliwością, jak i takie, które posiadają niewielkie nieprawidłowości. Co bardzo ważne, anomalia oczu nie rozwija się wraz z wiekiem psa, tak jak innego często występujące choroby oczu, czyli jaskra lub zaćma.
Choroba ta może przybrać różne postaci. Może mieć charakter łagodny, średni lub niekiedy ciężki przebieg, który powoduje ślepotę. Pierwsza postać, czyli łagodna charakteryzuje się miejscowym niedorozwojem naczyniówki. Staje się ona cienka i przezroczysta, a naczynia krwionośne, które się w niej znajdują są kręte, poszerzone i nieregularnie rozmieszczone. W tym przypadku sprawność wzroku nie jest upośledzona. Natomiast postać CEA o bardzo nasilonym charakterze posiada nie tylko zmiany w budowie naczyniówki, lecz także uszkodzenia brodawki nerwu wzrokowego. Charakteryzują się one różnego typu ubytkami w brodawce nerwu wzrokowego. Ponadto większość psów z tą dolegliwością posiada odwarstwienie siatkówki. Przyczyną tego jest gromadzenie się płynu pomiędzy warstwą nerwową siatkówki a nabłonkiem barwnikowym. Na początku pojawiają się one w okolicy brodawki nerwu wzrokowego, a następnie rozchodzą się na kolejne obszary siatkówki. Niekiedy można spotkać psy, które posiadają tylko niewielkie odwarstwienie siatkówki, wobec czego zachowują one zdolność widzenia, która jest jedynie w niewielkim stopniu zaburzona.
Najcięższa postać CEA objawia się nie tylko zaburzeniami wymienionymi w poprzednich postaciach, lecz również krwawymi wylewami do komór gałki ocznej, ciała szklistego, a także przestrzeni podsiatkówkowej. W takim przypadku siatkówka jest całkowicie odwarstwiona. Ponadto zaburzeniom tym towarzyszą takie zmiany jak: liczne ubytki tkanki w tęczówce, małoocze, a także ektazja twardówki. W tej najcięższej postaci CEA, pies zazwyczaj całkowicie traci zdolność widzenia.
Istotne, jest, że jest to schorzenie obustronne, a zatem występuje w obojgu oczu, jednakże może różnić się co do stopnia i rozległości zmian.
Jak rozpoznać chorobę u psów rasy border collie?
Rozpoznanie tej choroby u psów polega na przeprowadzeniu badania okulistycznego u szczeniąt w 5-8 tygodniu życia. Istotne jest, że tylko w tym okresie życia możliwe jest obserwowanie naczyniówki, bowiem później przesłonięta jest ona warstwą pimentu. Powyżej ósmego tygodnia życia psa, wykrycie tej choroby jest utrudnione ze względu na występujące zjawisko, określane w terminologii weterynaryjnej jako “go normal”. Oznacza to, iż u dorastających szczeniąt hipoplazja naczyniówki, która charakterystyczna jest dla CEA, przysłonięta zostaje rozwijającym się nabłonkiem barwnikowym siatkówki. Zazwyczaj element ten wykształca się powyżej trzeciego miesiąca życia psa i przykrywa niżej położone zaburzenia. Skutkiem tego, podczas badania oftalmoskopowego, pomimo występujących zmian chorobowych, dno oka wygląda prawidłowo. Ponadto trudniejsze do zdiagnozowania są anomalie oczu collie u psów o umaszczeniu merle, charakteryzującym się plamkami i łatami na jednolitym tle – czarnym, brązowym lub czerwonym.Z uwagi na to, że posiadają one niebieskie tęczówki, a dno oka jest albinotyczne, diagnozowanie schorzenia jest zdecydowanie bardziej skomplikowane.
Wczesne zdiagnozowanie pozwala na stwierdzenie, czy pies jest chory na CEA, jednak nie pozwala na wykluczenie nosicielstwa. Wobec tego wykonywane jest także badanie genetyczne, które ma na celu poszukiwanie genu odpowiedzialnego za występowanie tego schorzenia. Podczas badań klinicznych, naukowcy zlokalizowani gen anomalii oka collie na 37 chromosomie i oznaczyli jako NHEJ1. Jego mutacje odbywają się zwykle w sposób recesywny.
Najczęściej hodowcy przestrzegają reguł krycia, jednak niekiedy nie przynoszą one oczekiwanych rezultatów. Okazuje się bowiem, że za poligeniczność tej choroby odpowiadają również inne czynniki, takie jak: środowiskowe czy hodowlane.
Badanie to wykazuje, czy szczenię jest chore, jednakże nie można za jego pomocą stwierdzić nosicielstwa CEA. Aby rozpoznać nosicielstwo należy wykonać dodatkowe badanie genetyczne. Co ważne – przeprowadzić je można także u dorosłych psów. Badanie to polega na pobraniu materiału badawczego, czyli krwi lub wymazu z wewnętrznej powierzchni policzka psa. Wobec tego właściciel psa nie może w oczywisty sposób zaobserwować tej choroby, jednakże niekiedy wskazywać na nią mogą takie nieprawidłowości jak rażąco małe gałki oczne, czyli mikrofitalmia, zatopienie w gałkach ocznych, czyli enophalmia, czy też wpadanie przez czworonoga na różne przedmioty.
Ponadto u psów badanych pod względem występowania anomalii oka collie, bardzo często stwierdza się dodatkowe objawy, które nie są bezpośrednio związane z tą chorobą, takie jak: zmętnienia torebki tylnej soczewki, zaburzenia przejrzystości rogówki, czyli zmętnienia, a także fałdy siatkówki. Charakterystyczną oznaką tego rodzaju fałd siatkówki jest ich szary kolor oraz kręty, podłużny przebieg. Posiadają one robakowaty kształt i pojawiają się zarówno w części odblaskowej siatkówki, jak i ciemnej. Wraz z upływem czasu i rozwojem gałki ocznej, ulegają one spłaszczeniu.
Oprócz normalnych symptomów anomalii oczu, występujących u wszystkich ras, w tym u border collie, owczarek australijski wykazuje także inne objawy. Dodatkowym defektem, którym cechuje się ta rasa obarczona CEA, jest zespół wad oka, który fachowo określany jest jako MOD, czyli merle okular dysgenesis. Ta grupa defektów objawia się szczególnie u charakterystycznych osobników, posiadających umaszczenie merle. MOD posiadają jedynie psy homozygotyczne. Jego podstawą jest pierwotne uszkodzenie nabłonka pigmentowego siatkówki, które następnie prowadzi do zaburzeń znajdujących się pod nim naczyniówki i twardówki. Najczęściej wada ta charakteryzuje się małooczem, ubytkami źrenicy, asymetrycznymi źrenicami, zaćmą, zwichnięciami soczewki, niedorozwojem siatkówki i jej ablacją, przerwanymi błonami źrenicznymi, brakiem błony odblaskowej oraz ubytkami brodawki nerwu wzrokowego.
Co ważne, MOD należy odróżniać od CEA, czyli anomalii oczu collie.
Rasy psów szczególnie podatnych na CEA
Wykonane badania genetyczne decydują o statusie danego psa. Wobec tego osobnik może być wolny od genu CEA, czyli choroby oczu border collie, może być nosicielem lub też chory na tę chorobę. Z uwagi na to, podczas kojarzenia osobników, należy przestrzegać szczególnych reguł, bowiem nieodpowiednie kojarzenie może spowodować, że cały miot może być chory. W przypadku krycia osobnika zdrowego przez nosiciela, powstaje miot, w którym 50% szczeniąt jest nosicielami. Z kolei w przypadku, gdy skojarzony zostanie osobnik zdrowy z osobnikiem chorym, cały miot będzie nosicielem genu. Kojarzenie natomiast osobnika chorego z nosicielem powoduje powstanie miotu, w którym 50% szczeniąt będzie nosicielami, a 50% będzie chorych. Ostatnia możliwość to kojarzenie nosiciela z nosicielem, skutkiem czego powstanie miot, w którym 25% szczeniąt będzie zdrowych, 50% będzie nosicielami, a pozostałe będą chore.
Najbardziej predysponowane czworonogi do anomalii oczu to psy takich ras jak: collie długo- i krótkowłose, owczarki australijskie, owczarki szetlandzkie, border collie, a także psy rasy Lancashire heeler, whippet długowłosy i Nova Scotia Duck Tolling retriever. Ponadto chorobę tę zaobserwować można także u mieszańców. Niestety statystyki pokazują, że z roku na rok zwiększa się liczba zachorowań na tę chorobę.
CEA występuje na całym świecie, a zachorowanie na nią nie jest związane ani z płcią psa, ani też z kolorem włosów. Jest to wyłącznie schorzenie dziedziczne i wrodzone. Szacuje się, że zachorowalność w poszczególnych krajach oscyluje pomiędzy 13 do nawet 85% populacji psów, należących do ras predysponowanych do posiadania tego schorzenia.
Leczenie anomalii oczu u psów
Niekiedy, aby uleczyć CEA możliwe jest przeprowadzenie operacji, która zapobiega odwarstwieniu siatkówki. Dotyczy to jednak tylko przypadków, które cechują się specyficznymi objawami.
Powszechnie jednak anomalia oczu psów uważana jest za chorobę nieuleczalną. Pierwszym krokiem w zdiagnozowaniu anomalii oka coliie jest dokładne badanie oka psa. Ze względu na to, że oderwanie siatkówki, zwykle ma miejsce w pierwszym roku życia, badanie to wykonuje się, gdy pies jest jeszcze szczeniakiem. Wczesne leczenie bowiem jest niezbędne, aby zapobiec oderwaniu siatkówki lub zminimalizować szkody. Ponadto wczesne zdiagnozowanie choroby może sprawić, iż nie pogorszy się ona, dopóki nie rozwinie się coloboma, czyli dziura w strukturze oka. W takim przypadku konieczne jest stałe monitorowanie psa. Regularne badania i wizyty u specjalisty mogą sprawić, bowiem, że choroba oczu border collie (CEA) nie rozwinie się u czworonoga w znacznym stopniu, dzięki czemu będzie mógł on prawidłowo funkcjonować.
Niektóre czworonogi mogą nie do końca stracić wzrok, inne natomiast całkowicie. Pamiętać jednak należy, że psy dobrze przystosowują się do utraty wzroku, wobec czego nadal mogą w zasadzie normalnie funkcjonować i prowadzić szczęśliwe życie.
Czy można zapobiec anomalii oczu czworonoga?
Ze względu na to, że anomalia oka collie nie jest chorobą genetyczną i wrodzoną, a nie nabytą, nie da się jej całkowicie uniknąć.
Jedynymi obecnie dostępnymi metodami zmniejszania częstotliwości występowania CEA u collie są testy genetyczne i hodowla selektywna. Przy pomocy testów do przeszukiwania psów, hodowca zanim wykorzysta czworonoga do hodowli, może dowiedzieć się, czy pies jest nosicielem lub jest chory na anomalię oka. Ze względu na to, że są to rasy zagrożone pod kątem zachorowania na CEA, a także inne choroby, profesjonalni hodowcy border collie najczęściej testują je pod tym kątem przed rozmnażaniem. W ten sposób zapobiega się rozprzestrzenianiu zachorowań w hodowli.
Oczywistym jest, że przed zakupem psa, należy sprawdzić hodowlę, z której pochodzą. W obecnych czasach niestety często spotykane są tzw. pseudohodowle, które najczęściej nie testują zwierząt pod kątem wad genetycznych. Wobec tego, warto zasięgnąć informacji o hodowli, by zminimalizować ryzyko nabycia psa border collie, posiadającego nie tylko chorobę oczu CEA, lecz także możliwość posiadania innych wad genetycznych lub chorób. Z uwagi na to, że badania okulistyczne oraz testy genetyczne wykonuje się najczęściej we wczesnym etapie życia i och wyniki są wtedy najbardziej wiarygodne, to hodowca tej rasy psów ma obowiązek zapewnienia miotom tych badań. W przypadku wykonania badania okulistycznego w późniejszym etapie życia psa, ich wyniki nie dają stuprocentowej pewności, że pies jest całkowicie zdrowy. Przed nabyciem psa należy więc zweryfikować wyniki badań oraz wszelkiego rodzaju certyfikaty.
Podsumowując, choroba oczu border collie (CEA) jest schorzeniem, którego obecnie dostępne metody lecznicze nie mogą wyleczyć i na które właściciel czworonoga w zasadzie nie ma wpływu. Jedynym sposobem i rozwiązaniem, które może podjąć się posiadacz takiego psa jest stała kontrola u specjalisty i monitorowanie zwierzęcia. W trudnych przypadkach, pies może utracić całkowicie wzrok, wobec czego należy mu pomóc w przystosowaniu się do nowej sytuacji. Jak już jednak wspomniano, czworonogi łatwo oswajają się z taką trudnością i barierą i potrafią normalnie funkcjonować.
Jedynym wyjściem uniknięcia takiego schorzenia, jakim jest anomalia oczu collie jest nie kojarzenie w hodowlach osobników chorych, a w przypadku już powstania szczeniąt, cechujących się tą wadą genetyczną unikanie ich. Jednak przecież każde zwierzę zasługuje na opiekę, troskę i miłość, wobec czego osoby zainteresowanie zakupem czworonoga nie powinny kierować się takim kryterium, jakim jest choroba.
